Nacjonalizm włoski : geneza i ewolucja doktryny politycznej (1896-1923)
Synopsis
ITALIAN NATIONALISM: THE SOURCES AND EVOLUTION OF THE POLITICAL DOCTRINE (1896-1923)
This monograph presents the evolution of the political doctrine of Italian nationalism in the years 1896-1923, against the background of the crisis of the liberal State, and the origin and strengthening of fascism. In Poland, these issues have not been elaborated on so far, although in the early 1920s many Polish publicists and politicians took great interest in the Italian national movement – particularly those associated with the National Democracy, like Roman Dmowski, Stanisław Kozicki, Jan Zdzitowiecki, and Władysław Jabłonowski, who in their
works analysed the movement’s ideological influence on Italian fascism. They also attempted to see similarities between the development of Enrico Corradini’s group, as well as Polish and French nationalism.
***
Monografia ma na celu przedstawienie rozwoju doktryny włoskiego nacjonalizmu w latach 1896-1923 na tle kryzysu państwa liberalnego oraz procesu narodzin i umacniania się faszyzmu. Powstały pod koniec XIX wieku ruch narodowy był wyrazem stanowiska części włoskiej prawicy wobec problemów transformacji państwa i społeczeństwa, związanych z rozwojem kapitalizmu, wzrastającym znaczeniem socjalizmu, a także postępującym kryzysem sprawującej rządy partii liberalnej. Zakładając w 1903 roku pierwsze pismo nacjonalistyczne "Il Regno", florencki pisarz i publicysta Enrico Corradini postawił sobie za cel rozbudzenie w społeczeństwie włoskim dumy z przynależności narodowej, a jednocześnie występował przeciwko stosunkom panującym w ówczesnych Włoszech, co było spowodowane w szczególności rozczarowaniem działalnością tradycyjnych partii oraz instytucji politycznych, demokracją i systeme parlamentarnym. Również związani z Corradinim włoscy nacjonaliści, negatywnie oceniając ówczesną sytuację polityczną, nie szczędzili krytyki znajdującym się u władz liberałom, którzy ich zdaniem nie tylko nie potrafili przeprowadzić potrzebnych reform politycznych, gospodarczych i społecznych, ale nawet zjednoczyć Włochów wokół hasła wspólnej przynależności do jednego państwa narodowego [...].
Problematyka włoskiego nacjonalizmu jest w Polsce właściwie nieznana. Dotychczas kwestii tej nie poświęcono osobnego opracowania, a o działalności ugrupowania Enrica Corradiniego wspominają nieliczni historycy i politolodzy, głównie na marginesie badań nad włoskim faszyzmem. Temat ten został zresztą w niewielkim stopniu opracowany również we Włoszech. Wśród licznych rozpraw, które ukazują się co roku na temat dziejów Włosz liberalnych czy faszyzmu, tylko nieliczni traktują - i to w zasadzie ubocznie - o działalności Stowarzyszenia Nacjonalistów Włoskich bądź o koncepcjach politycznych jego głównych przedstawicieli.
Chapters
-
TABLE OF CONTENTS
-
Wstęp do drugiego wydania .......... 11
-
Rozdział 1. Spory o istotę nacjonalizmu włoskiego – dzieje i krytyka
-
1.1. Czy nacjonalizm jest ideologią? Próba systematyzacji terminologicznej .......... 27
-
1.2. Idea narodu we włoskiej myśli politycznej XVIII i XIX wieku .......... 33
-
1.3. Od nacjonalitaryzmu do nacjonalizmu: spory co do początków i definicji włoskiego nacjonalizmu .......... 48
-
1.4. Nacjonalizm włoski a nacjonalizm francuski .......... 73
-
Rozdział 2. Prekursorzy włoskiego nacjonalizmu
-
2.1. Pasquale Turiello – pierwszy teoretyk włoskiego nacjonalizmu .......... 93
-
2.2. Alfredo Oriani – rzecznik wielkich Włoch .......... 104
-
2.3. Giosuè Carducci – kult tradycji starożytnego Rzymu .......... 108
-
2.4. Mario Morasso i koncepcja przywództwa literatów .......... 115
-
2.5. Gabriele D’Annunzio – elitaryzm, antyparlamentaryzm i imperializm .......... 121
-
Rozdział 3. „Różnorodny nacjonalizm włoski”: 1903-1910
-
3.1. Literackie czasopisma na przełomie XIX i XX wieku: „Il Marzocco”, „Leonardo”, „Il Convito” .......... 147
-
3.2. „Il Regno” Enrica Corradiniego (1903-1906) .......... 150
-
3.3. Aneksja Bośni i Hercegowiny i wzrost nastrojów nacjonalistycznych we Włoszech: „Il Tricolore”, „Il Carroccio” i „La Grande Italia” .......... 155
-
3.4. Mario Viana i grupa „Il Tricolore” .......... 156
-
3.5. „Il Carroccio” i grupa rzymska .......... 159
-
3.6. „La Grande Italia” i program irredentystyczny .......... 164
-
Rozdział 4. Enrico Corradini – pierwszy teoretyk włoskiego nacjonalizmu
-
4.1. Zarys biografii politycznej .......... 167
-
4.2. Klęska pod Aduą a narodziny ruchu nacjonalistycznego we Włoszech .......... 174
-
4.3. Kształtowanie się programu ideologicznego włoskiego nacjonalizmu: „Il Regno” (1903-1905) .......... 177
-
4.4. Problem emigracji w myśli politycznej Enrica Corradiniego .......... 182
-
4.5. I Kongres Nacjonalistyczny i koncepcja narodów proletariackich .......... 183
-
4.6. Syndykalizm narodowy w koncepcji Enrica Corradiniego .......... 185
-
4.7. Koncepcja wojny .......... 187
-
4.8. Corradini a demokracja i liberalizm .......... 190
-
4.9. Corradini a faszyzm .......... 192
-
Rozdział 5. „Nacjonalizm humanistyczny” Giovanniego Papiniego i Giuseppe Prezzoliniego
-
5.1. Idee polityczne Giovanniego Papiniego i Giuseppe Prezzoliniego na tle „nacjonalizmu estetycznego” .......... 196
-
5.2. Koncepcja „partii intelektualistów” Papiniego na tle idei Maria Morasso .......... 197
-
5.3. Antypozytywizm, antysocjalizm i antyliberalizm: od „Leonardo” do „Il Regno” .......... 200
-
5.4. Rola burżuazji w społeczeństwie i problem „odrodzenia narodowego” .......... 202
-
5.5. Elitaryzm Giuseppe Prezzoliniego .......... 206
-
5.6. Imperializm kulturalny Giovanniego Papiniego .......... 208
-
5.7. „La Voce” i rozłam z nacjonalizmem .......... 210
-
5.8. Idee polityczne Giovanniego Papiniego na tle futuryzmu politycznego .......... 215
-
Rozdział 6. I Kongres Nacjonalistyczny i powstanie Stowarzyszenia Nacjonalistów Włoskich
-
6.1. I Kongres Nacjonalistyczny .......... 223
-
6.2. Kwestia monarchii .......... 229
-
6.3. Powstanie nacjonalistycznych grup regionalnych i „L’Idea Nazionale” .......... 235
-
Rozdział 7. Wojna libijska w koncepcji włoskich nacjonalistów
-
Rozdział 8. II Kongres Nacjonalistyczny (1912) – rozłam między nacjonalistami konserwatywnymi a demokratycznymi
-
8.1. Antysemityzm Francesca Coppoli .......... 247
-
8.2. Scipio Sighele a spór nacjonalistów demokratycznych i konserwatywnych .......... 254
-
Rozdział 9. Luigi Federzoni – twórca przymierza nacjonalistów z katolikami
-
9.1. Zarys biografii politycznej .......... 259
-
9.2. Federzoni wobec powstania włoskiego nacjonalizmu .......... 261
-
9.3. Koncepcje polityki zagranicznej Luigiego Federzoniego – irredentyzm a imperializm .......... 263
-
9.4. Federzoni wobec przymierza nacjonalistów z katolikami .......... 266
-
9.5. Problem masoński w interpretacji Luigiego Federzoniego .......... 270
-
9.6. Federzoni a liberalizm .......... 273
-
9.7. Federzoni wobec narodzin i rozwoju faszyzmu we Włoszech .......... 275
-
Rozdział 10. Alfredo Rocco – „architekt nowego państwa”
-
10.1. Zarys biografii politycznej .......... 283
-
10.2. Radykalizm – liberalizm narodowy – nacjonalizm: ewolucja koncepcji politycznych Alfreda Rocca .......... 286
-
10.3. Nacjonalizm wobec innych doktryn politycznych: krytyka liberalizmu, socjalizmu i demokracji Alfreda Rocca .......... 292
-
10.4. Antyindywidualizm, organicyzm, autorytaryzm .......... 297
-
10.5. Program gospodarki narodowej Alfreda Rocca .......... 302
-
10.6. Alfredo Rocco a III Kongres Nacjonalistyczny .......... 306
-
10.7. Imperializm w koncepcji Alfreda Rocca .......... 308
-
10.8. Syndykalizm i korporacjonizm w myśli politycznej Alfreda Rocca .......... 310
-
10.9. Rocco wobec powstania i rozwoju faszyzmu we Włoszech .......... 315
-
10.10. Faszyzm w interpretacji Alfreda Rocca .......... 318
-
10.11. Koncepcja faszystowskiego państwa politycznego Alfreda Rocca .......... 320
-
Rozdział 11. Nacjonalizm a irredentyzm
-
11.1. Irredentyzm włoski jako problem metodologiczny .......... 329
-
11.2. Irredentyzm a narodziny i rozwój włoskiego nacjonalizmu .......... 337
-
11.3. Irredentyzm trydencki: Scipio Sighele i Gualtiero Castellini .......... 341
-
11.4. Imperialistyczny irredentyzm adriatycki Ruggera Timeusa i Attilia Tamara .......... 351
-
Rozdział 12. Nacjonaliści a wybuch I wojny światowej
-
12.1. Od poparcia trójprzymierza do zbrojnej neutralności: włoscy nacjonaliści a kwestia przymierzy .......... 365
-
12.2. Alfredo Rocco i koncepcja zbrojnej neutralności .......... 371
-
12.3. W stronę poparcia ententy: wpływ nacjonalistów-irredentystów .......... 372
-
12.4. Roberto Forges Davanzati: koniec trójprzymierza .......... 375
-
12.5. Kwestia adriatycka i program polityki zagranicznej nacjonalistów po zakończeniu I wojny światowej .......... 379
-
Rozdział 13. Nacjonaliści a „sprawa polska”
-
Rozdział 14. Nacjonaliści włoscy wobec kryzysu państwa liberalnego
-
14.1. Manifest „La Politica” .......... 397
-
14.2. IV Kongres Nacjonalistyczny w Rzymie w 1919 roku .......... 401
-
14.3. Włoscy nacjonaliści a wyprawa fiumeńska Gabriela D’Annunzio .......... 402
-
14.4. Koncepcja dyktatury burżuazji .......... 404
-
Rozdział 15. Od nacjonalizmu do nacjonalfaszyzmu – fuzja Stowarzyszenia Nacjonalistów Włoskich z Narodową Partią Faszystowską w 1923 roku
-
15.1. Nacjonaliści wobec powstania i rozwoju faszyzmu do 1922 roku .......... 410
-
15.2. Ku fuzji z PNF: kwestia monarchii i masonerii .......... 413
-
15.3. Faszyzm – rewolucyjny nacjonalizm? .......... 420
-
Zakończenie .......... 429
