Akta sejmikowe województwa bełskiego : lata 1572-1655

[...] niniejsza edycja akt z lat 1572-1655 objęła 250 różnych sejmików i zjazdów szlacheckich. O skali przeprowadzonych kwerend może świadczyć fakt, że aż 136 z nich nie zostało uwzględnionych w planowanym wydawnictwie Hejnosza. Tylko dla 26 dodanych sejmików nie udało się odnaleźć żadnych dokumentów z nimi związanych. Wiadomo jednak, że powinny się odbyć; albo z mocy prawa (przede wszystkim sejmiki deputackie), ze względu na nadchodzące obrady sejmowe, albo też na podstawie uchwał samego sejmiku, zapisanych w poprzednich laudach. Spośród 250 zgromadzeń do najstarszych należą sejmiki przedsejmowe (w tej liczbie również przedkonwokacyjne i przedelekcyjne), których w omawianym okresie było 76. Od 1578 r., po powołaniu do istnienia Trybunału Koronnego, datuje się powstawanie corocznych sejmików deputackich. W niniejszym opracowaniu uwzględniono 78 takich zjazdów. Z kolei w latach dziewięćdziesiątych XVI w. zaczynają pojawiać się początkowo nieregularnie zwoływane sejmiki relacyjne. W omawianym okresie takich zgromadzeń było 44 – w tej liczbie zawarto również 3 sejmiki relacyjne powtórne, zwołane z różnych przyczyn (np. ze względu na błędy w wydrukowanych konstytucjach i brak uwzględnienia deklaracji województwa bełskiego). Wreszcie 49 sejmików to zjazdy nadzwyczajne. Zaliczono do nich sejmiki odbywane za uniwersałami królów, lokalnych senatorów czy też na podstawie decyzji podejmowanej przez samą szlachtę, a wyrażonej w laudach. Zjazdy ekstraordynaryjne odbywały się również podczas roków sądowych, popisów, a także jako sejmiki obozowe w trakcie trwania pospolitego ruszenia lub konfederacji. W tej liczbie znalazł się również jeden zjazd szlachty bełskiej zorganizowany na Trybunale Lubelskim. Kilka zjazdów nadzwyczajnych zorganizowała szlachta bełska razem z przedstawicielami innych, sąsiednich województw; większość tych przypadków dotyczy okresu wojny ze Szwecją w 1655 r. Ostatnie trzy sejmiki uzupełniające poniższe opracowanie to zjazdy elekcyjne. Oczywiście podobnych zgromadzeń było znacznie więcej, jednak w niniejszej edycji uwzględniono jedynie te, na których podjęto decyzje obowiązujące społeczność całego województwa bełskiego, a których uchwały wybiegały poza, tradycyjną dla tych zjazdów, elekcję kandydatów na wakujące urzędy sądowe.

Cała edycja obejmuje 553 dokumenty, teksty oraz informacje związane z sejmikiem. Aż 381 z nich nie zostało uwzględnionych w planowanej edycji Wojciecha Hejnosza. Do najobszerniejszych materiałów wytworzonych przez sejmikującą szlachtę, a opublikowanych w niniejszym tomie, należy zaliczyć instrukcje dla posłów sejmikowych. Udało się odnaleźć 49 podobnych tekstów, w tym również instrukcję dla posłów do negocjacji z królem Szwecji Karolem Gustawem. Równie ważnym dokumentem spisywanym przez sejmikującą szlachtę były lauda. W niniejszym tomie opublikowano 70 takich postanowień podjętych na zjazdach obywateli bełskich. Kolejnym rodzajem dokumentacji życia sejmikowego prowincji, choć niewytwarzanej przez zgromadzoną szlachtę, są uniwersały. Poniżej zamieszczono 113 tego rodzaju dokumentów. Ich wystawcami byli w pierwszej kolejności królowie. Wydawcy zdecydowali się opublikować nie tylko uniwersały bezpośrednio związane z sejmikami przedsejmowymi, relacyjnymi czy ekstraordynaryjnymi. Znalazły się tu również wici na pospolite ruszenie czy uniwersały ostrzegające szlachtę przed zagrożeniem. Teksty tych ostatnich dołączano zazwyczaj do najbliższego dacie ich wydania sejmiku. Decyzja o publikacji tychże dokumentów wynikała z chęci udostępnienia badaczom wszechstronnego materiału źródłowego związanego z życiem politycznym prowincji, często zupełnie niewykorzystywanego w pracach historycznych. Niejednokrotnie szlachta w laudach odwoływała się do publikowanych przez urzędy grodzkie uniwersałów, więc ich lektura z pewnością ułatwi zrozumienie wielu decyzji podejmowanych na sejmikach. Prócz dokumentów pochodzących z kancelarii królewskiej zamieszczono również pokaźną liczbę uniwersałów wystawianych przez miejscowych senatorów oraz innych urzędników. Wreszcie znajdują się tu uniwersały prymasów (z czasów bezkrólewia) oraz hetmanów, np. wzywających szlachtę bełską na pospolite ruszenie. Niewielka część zaprezentowanych poniżej uniwersałów była wcześniej wydana drukiem, jednak wydawcy zdecydowali o jej ponownej publikacji, jeśli dotychczasowa edycja została uznana za trudno dostępną (chodzi głównie o wydawnictwa dziewiętnastowieczne) lub nie odpowiada normom przyjętym w nauce. Kolejny rodzaj tekstów związanych z życiem sejmikowym województwa reprezentuje 55 manifestacji i protestacji składanych w urzędach grodzkich – zarówno indywidualnie, jak i zbiorowo – przez posłów sejmowych, marszałków sejmikowych, poborców podatkowych oraz miejscową szlachtę. Pozostałe opublikowane teksty to 138 źródeł o różnym charakterze. W tej liczbie znajdują się deklaracje sejmowe posłów bełskich (dotyczyły m.in. terminów sejmików relacyjnych), atestacje dla wybranych na różne funkcje osób, korespondencja sejmikowa, mowy wygłaszane podczas obrad (na szczególną uwagę zasługuje obszerna mowa wygłoszona przez Jakuba Sobieskiego), a także relacje z przebiegu sejmików. Można tu odnaleźć również dokumentację związaną z działalnością skarbową sejmiku: kwity, akta elekcji i informacje o juramentach poborców sejmikowych. Znalazły się tu również, dokumentowane w księgach grodzkich, okazowania szlachty bełskiej. Niezwykle ciekawym materiałem źródłowym są, nieznane Wojciechowi Hejnoszowi, decyzje szlachty bełskiej podejmowane w obliczu najazdu szwedzkiego w 1655 r., w tym plenipotencje dla negocjujących ze Szwedami posłów, uchwały w sprawie przyjęcia protekcji szwedzkiej, akt oddania się w poddaństwo Karolowi X Gustawowi i uroczysty akt obediencji.

Ze wstępu