Epoka zmierza ku końcowi – poza romantyzmem .......... 361

Druga część epoki – zdaniem Martina Heideggera – pod względem wartości idei filozoficznych była mniej oryginalna, być może ze względu na zbytnie przybliżenie i wytworzoną bliskość filozofii z wchodzącym na scenę paradygmatem charakterystycznym dla postępowania naukowego (nauk ścisłych). Ta faza rozwoju stanowiła zmianę mniej lub bardziej dynamiczną, mniej lub bardziej dostrzegalną formacji idealistycznej (romantycznej). Odstąpienie od wizji romantycznych, od historiozofii, teorii kultury i cywilizacji (form ekspresji kulturowych) przybierało postać rosnącej w siłę konfrontacji idei filozoficznych, teologicznych, estetycznych z tym, co rozumiano przez wprowadzane i coraz bardziej stanowczo propagowane pojęcie nauki, czyniąc z niej jedyną miarę poprawności, rzetelnej wiedzy, która nie musi przekonywać o słuszności pewnych racji, ale je po prostu przedstawia, powołując się na niekwestionowalne świadectwo doświadczenia empirycznego oraz opartego nań „dowodu”. Druga połowa XIX wieku miała już inny charakter niż czas romantycznej wolności, zdobywały pole i zajmowały miejsce dominujące, opanowując kolejne obszary wytworów ducha, tendencje, które możemy zbiorczo nazwać pozytywistycznymi, a także psychologistycznymi. Artykuł ten, zamierzony jako wstęp do drugiej części naszych wspólnych rozważań nad XIX wiekiem, ma charakter pewnego ujęcia, podsumowania ekspresji kulturowych, naukowych, filozoficznych, jakie miały miejsce we wspomnianym czasie.