Mosty zamiast barier: Literaturoznawstwo a psychologia – o relacjach i współzależnościach

Autorzy

Anita Całek
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
https://orcid.org/0000-0002-6032-2226

Słowa kluczowe:

literaturoznawstwo, psychologia, humanistyka, interdyscyplinarność

Streszczenie

Literaturoznawstwo i psychologia – dziedziny, które wyłoniły się z pierwotnie wspólnego filozoficznego nurtu refleksji nad człowiekiem, a dziś mają inaczej zdefiniowany przedmiot badań, odrębną metodologię, różne fundamenty teoretyczne. Trudno jednak nie zauważyć wspólnych zainteresowań badawczych w zakresie psychologii twórczości, biografii i psychologii biegu życia, a także samej literatury. Wątki psychologiczne stanowią w niej ważny punkt odniesienia. Psychologia pozwala formułować terminy, metody i języki teoretyczne, za pomocą których można trafnie owe wątki opisywać. Z kolei literaturoznawstwo zapewnia fundamentalne i zarazem uniwersalne zasady pracy z tekstem, zapewniając wypracowane przez lata narzędzia, które chronią to, co w literaturze jest unikatowe.

U podstaw tej monografii leży przekonanie o możliwości owocnego współdzielenia jednej przestrzeni badawczej przez psychologię oraz literaturoznawstwo. Tytułowe budowanie mostów polega na wypracowaniu wspólnych dla obu dziedzin płaszczyzn porozumienia i na stworzeniu realnego projektu współpracy poprzez zaprezentowanie pól badawczych, na których mogłaby się ona okazać szczególnie owocna.

Rozdziały

  • SPIS TREŚCI
  • I. RERLACJE
  • ROZDZIAŁ 1. TRUDNE ZWIĄZKI PSYCHOLOGII Z LITERATUROZNAWSTWEM .......... 15
  • 1.1. Punkt wyjścia: krótka historia owocnej współpracy .......... 17
  • 1.2. Punkt dojścia: obecne relacje literaturoznawstwa i psychologii .......... 30
  • 1.3. Strategie współpracy między literaturoznawcami a psychologami .......... 39
  • 1.4. Granice i mosty, czyli o różnicach i ich przekraczaniu .......... 43
  • ROZDZIAŁ 2. TEORETYCZNOLITERACKIE UWARUNKOWANIA INTERPRETACJI UTWORÓW LITERACKICH (DLA PSYCHOLOGÓW) .......... 47
  • 2.1. Bezdroża „bezzałożeniowej” lektury tekstu .......... 48
  • 2.2. Dlaczego warto, by psycholog interpretował literaturę? .......... 49
  • 2.3. Tekst literacki a świat empiryczny .......... 51
  • 2.4. Gatunkowość tekstu literackiego .......... 53
  • 2.5. Zachowanie w badaniach literackiego charakteru tekstu .......... 54
  • ROZDZIAŁ 3. PSYCHOLOGIA W ANALIZIE I INTERPRETACJI (DLA LITERATUROZNAWCÓW) .......... 59
  • 3.1. Model interakcyjny: tworzenie przestrzeni współzależności .......... 60
  • 3.2. Wybór nurtu badawczego oraz teorii .......... 62
  • 3.3. Etapy prac badawczych w modelu interdyscyplinarnym .......... 65
  • ROZDZIAŁ 4. DIALOGOWOŚĆ LISTU W ŚWIETLE LITERATUROZNAWSTWA I PSYCHOLOGII .......... 69
  • 4.1. List jako dialog w myśli Stefanii Skwarczyńskiej .......... 72
  • 4.2. Polifoniczność Ja a idee Michaiła Bachtina .......... 74
  • 4.3. Ja dialogowe Hermansa i „wewnętrzni rozmówcy” Schulza von Thuna .......... 77
  • 4.4. Epistolograficzne Ja dialogowe i Ja w dialogu .......... 83
  • II. BIOGRAFIA
  • ROZDZIAŁ 1. BIOGRAFIA JAKO REPREZENTACJA .......... 89
  • 1.1. Biografia: reprezentacja „oddająca sprawiedliwość” przeszłości .......... 91
  • 1.2. Kontekst ideologii reprezentacji .......... 96
  • 1.3. Konstruowanie reprezentacji biegu życia .......... 100
  • 1.4. Biografia jako symboliczna przestrzeń spotkania i uobecniania .......... 102
  • ROZDZIAŁ 2. PERSONALISTYCZNY MODEL BIOGRAFII
  • 2.1. Biografia jako narracja, relacja i reprezentacja .......... 106
  • 2.2. Antropologie redukcjonistyczne a personalizm w biografii .......... 109
  • 2.3. Viktor E. Frankl i Dziesięć tez na temat osoby .......... 112
  • 2.4. Personalistyczna koncepcja osoby jako antropologiczna podstawa biografii .......... 118
  • 2.5. Biografia a norma personalistyczna .......... 120
  • 2.6. Podmiotowy charakter wiedzy w biografii personalistycznej .......... 124
  • 2.7. List jako szczególny wyraz podmiotowości w biografii .......... 127
  • ROZDZIAŁ 3. CZUŁY NARRATOR W BIOGRAFII: OD USTANAWIANIA SENSU DO BUDOWANIA RELACJI .......... 133
  • 3.1. Biografia jako interpretowanie doświadczeń i wytwarzanie całości ..........136
  • 3.2. Koncepcja „czwartoosobowego”, „czułego” narratora .......... 139
  • 3.3. Narracja biograficzna jako proces odkrywania sensu życia .......... 143
  • 3.4. Relacja biograficzna, czyli prawda spotkania .......... 145
  • ROZDZIAŁ 4. CZAS JAKO ELEMENT KONSTRUKCYJNY BIOGRAFII .......... 149
  • 4.1. Czas w biegu życia twórcy a czas w biografii .......... 151
  • 4.2. Sposoby kreowania relacji czasowych w tekście .......... 154
  • 4.3. Czas w kontekście wielowymiarowości biografii .......... 157
  • 4.4. Czas w biografii: model sieci interakcji .......... 160
  • III. TWÓRCA
  • ROZDZIAŁ 1. PRZEGLĄD BADAŃ NAD TWÓRCZOŚCIĄ WYBITNĄ Z PERSPEKTYWY INTERDYSCYPLINARNEJ
  • 1.1. Twórczość: pojęcie wieloznaczne .......... 167
  • 1.2. Rzut oka na rozwój badań w obszarze twórczości .......... 173
  • 1.3. Twórczość bez wielkich twórców .......... 179
  • 1.4. Krótka historia problemów z autorem i jego pozatekstową egzystencją .......... 182
  • 1.5. Twórczość wybitna i jej złożoność – dylematy badawcze .......... 186
  • 1.6. Twórca i tworzenie jako wspólna przestrzeń badań .......... 189
  • ROZDZIAŁ 2. PRZEŁOMY W ŻYCIU TWÓRCÓW – OD ARCHEOLOGII POJĘCIA DO PRAKTYKI BADAWCZEJ .......... 193
  • 2.1. Jak „przełom” rozumie się współcześnie .......... 193
  • 2.2. Archeologia pojęcia .......... 196
  • 2.3. Wieloznaczność zjawiska nazywanego „przełomem” .......... 200
  • 2.4. Przełomowość – poszerzanie perspektywy .......... 203
  • 2.5. Przełomy w biografii .......... 205
  • ROZDZIAŁ 3. JAK NAPISAĆ ARCYDZIEŁO? PAN TADEUSZ W ŚWIETLE PSYCHOLOGII PROCESU TWÓRCZEGO .......... 207
  • 3.1. Od ekspresji siebie do realizacji świata wartości .......... 208
  • 3.2. Biograficzne uwarunkowania procesu twórczego .......... 210
  • 3.3. Odmienność procesów twórczych: Pan Tadeusz a Dziady drezdeńskie .......... 212
  • 3.4. Kiedy Mickiewicz zaczął pisać poemat? .......... 215
  • 3.5. Pierwsza faza powstawania poematu: Paryż .......... 222
  • 3.6. Druga faza powstawania poematu: tworzenie bez pisania .......... 227
  • 3.7. Trzecia faza powstawania poematu: „żyliśmy jak przemienieni” .......... 232
  • ROZDZIAŁ 4. MODLITWA CYPRIANA NORWIDA W KONTEKŚCIE PSYCHOLOGII TWÓRCZOŚCI I DOŚWIADCZENIA RELIGIJNEGO .......... 239
  • 4.1. Modlitwa jako medytacja Boga i świata .......... 242
  • 4.2. Modlitwa w świetle psychologii doświadczenia religijnego .......... 260
  • 4.3. Między mową a milczeniem – kontekst psychologii twórczości .......... 270
  • IV. LITERATURA
  • ROZDZIAŁ 1. TOPOGRAFICZNE I EGZYSTENCJALNE METAFORY BIEGU ŻYCIA .......... 281
  • 1.1. Topograficzna metafora życia – widnokręgu .......... 283
  • 1.2. Metafora życia jako nieustannej korekty .......... 287
  • 1.3. Wyspa jako metaforyczny obraz życia .......... 291
  • 1.4. Mojry jako figury narracji .......... 292
  • ROZDZIAŁ 2. WŁADZA PAMIĘCI W OSTATNIM ROZDANIU WIESŁAWA MYŚLIWSKIEGO I W PODRÓŻACH PO SKRYPTORIUM PAULA AUSTERA .......... 299
  • 2.1. Problematyka pamięci w dorobku Myśliwskiego i Austera .......... 301
  • 2.2. Jedna czy dwie różne wizje pamięci? .......... 302
  • 2.3. Powieściowe „pałace pamięci” .......... 304
  • 2.4. Władza pamięci – władza nad pamięcią .......... 311
  • ROZDZIAŁ 3. DON KICHOT I NIEWSPÓŁMIERNOŚĆ: O AUTYZMIE, SZALEŃSTWIE ORAZ OBCOŚCI .......... 317
  • 3.1. Pytania o obłęd Don Kichota .......... 318
  • 3.2. „Rozumne szaleństwo”? .......... 321
  • 3.3. Niewspółmierność .......... 324
  • 3.4. Autyzm .......... 327
  • 3.5. Obcość .......... 329
  • ROZDZIAŁ 4. BIOGRAFIA W PRZESTRZENI FIKCJI: O RÓŻNORAKICH RELACJACH LITERATURY Z EGZYSTENCJĄ .......... 331
  • 4.1. Biografie fikcyjne a fikcje biograficzne .......... 334
  • 4.2. Spektrum biografii fikcyjnych, czyli o różnorodności .......... 338
  • 4.3. Na skrzyżowaniu fikcji i faktów: faction .......... 345
Calek-Mosty-zamiast-barier

Opublikowane

9 lipca 2024

Szczegóły dotyczące dostępnego formatu publikacji: PDF (Open Access)

PDF (Open Access)

ISBN-13 (15)

978-83-8368-100-9

Szczegóły dotyczące dostępnego formatu publikacji: Paperback

Paperback

ISBN-13 (15)

978-83-8368-099-6

Jak cytować

Całek, A. (2024) Mosty zamiast barier: Literaturoznawstwo a psychologia – o relacjach i współzależnościach. Poland: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka. doi:10.12797/9788383681009.