Świat na krawędzi: Czy projekt liberalno-konstytucyjny sprosta wyzwaniom współczesności?
Słowa kluczowe:
ustrój liberalno-konstytucyjny, politykaStreszczenie
W jakim kierunku zmierza ludzkość? Jakie są zagrożenia i problemy, przed którymi stoi globalny system polityczno-gospodarczy? Czy dysponujemy możliwościami ich rozwiązywania? Wszystkie te pytania pojawiają się coraz częściej we współczesnych dyskusjach.
Tematem książki jest pokazanie pewnego sposobu analizy tendencji występujących w otaczającym nas świecie w całej ich złożoności. Obejmują one ewolucję kultury, postęp technologii, oraz organizację życia społecznego. Jednym z ich skutków może być rozpad ustroju liberalno-konstytucyjnego. Postępuje koncentracja władzy w układzie polityczno-gospodarczym, a obywatele-konsumenci tracą nad nią kontrolę. Państwo w coraz większym stopniu bezpośrednio wkracza w gospodarkę ograniczając prywatną inicjatywę, historycznie główny motor jej rozwoju. Znika granica między sferą prywatą a sferą publiczną; zacierają się granice między władzą wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą, których niezależność leży u podstaw ładu liberalno-konstytucyjnego. Wyzwala to tendencję do oligarchizacji systemu rządów.
Świat liberalnego konstytucjonalizmu znajduje się od dziesięcioleci również w obliczu zagrożenia ze strony zewnętrznych, wrogich demokracji potęg. Państwa totalitarne wykorzystują i podsycają dla swoich celów postępujące rozprzężenie wewnętrzne w świecie Zachodu. Zarazem rozkręcają one wyścig zbrojeń, prowadząc ponownie do sytuacji, kiedy jedynym środkiem uniknięcia wojny stała się równowaga sił i wzajemne odstraszanie. Świat, bardziej niż kiedykolwiek, znajduje się na krawędzi.
Rozdziały
-
ROZDZIAŁ 1. PORZĄDEK LIBERALNO-KONSTYTUCYJNY Z LOTU PTAKA – MAPA ZALEŻNOŚCI KSZTAŁTUJĄCYCH JEGO DYNAMIKĘ
-
Demokracja w perspektywie historycznej – trójkąt porządku politycznego .......... 27
-
Brzegowe typy idealne porządku politycznego – typ totalitarny i liberalno-konstytucyjny .......... 33
-
Globalizacja a problem porządku politycznego .......... 42
-
Obserwacja podsumowująca .......... 45
-
ROZDZIAŁ 2. PREDYKATY PORZĄDKU LIBERALNO -KONSTYTUCYJNEGO – PODSTAWOWE WŁASNOŚCI
-
Rządy prawa, konstytucja i trójpodział władzy .......... 49
-
Gospodarka rynkowa a państwo – więź współzależności .......... 51
-
Rynek a rządy przedstawicielskie .......... 55
-
Typ totalitarny a liberalno-konstytucyjny .......... 57
-
Państwo i gospodarka – warunki niezbędne dla społecznej kontroli .......... 59
-
Podsumowanie – warunki de minima porządku liberalno-konstytucyjnego .......... 63
-
ROZDZIAŁ 3. INSTYTUCJE PORZĄDKU LIBERALNO -KONSTYTUCYJNEGO – ELEMENTY INŻYNIERII KONSTYTUCYJNEJ
-
Wolność jednostki, rządy prawa, ustrój państwa – inżynieria konstytucyjna .......... 66
-
Konstytucja ładu politycznego – menu ustrojowych rozstrzygnięć .......... 70
-
Dygresja – szanse wyłonienia się ustroju liberalnego konstytucyjnego w wyniku załamania się ustroju autorytarnego lub totalitarnego .......... 85
-
ROZDZIAŁ 4. LIBERALIZM KONSTYTUCYJNY A INSTYTUCJA OBYWATELA
-
Racjonalna jednostka w świecie instytucji społecznych i ustrojowych .......... 94
-
Formowanie się instytucji obywatela w świecie współczesnym .......... 100
-
ROZDZIAŁ 5. WEWNĘTRZNE WYZWANIA DLA PORZĄDKU LIBERALNO-KONSTYTUCYJNEGO
-
Autorytarny populizm – chwilowe zakłócenie „właściwej” trajektorii rozwojowej? – Pippa Norris i Ronald Inglehart .......... 110
-
Rozkład niepisanych reguł gry jako zagrożenie dla ustroju liberalno- -konstytucyjnego – Steven Levitsky i Daniel Ziblatt .......... 117
-
Liberalizm w konflikcie z demokracją – Yascha Mounk .......... 124
-
Instytucja obywatela w rozwoju ustroju liberalno-konstytucyjnego .......... 131
-
Tyrania większości vs. tyrania mniejszości .......... 134
-
Egalitaryzm a instytucja obywatela .......... 140
-
Modernizm i obalanie kulturowych tabu .......... 142
-
ROZDZIAŁ 6 ŹRÓDŁA PAŃSTWA ADMINISTRACYJNEGO – ZAGROŻENIE CZY STABILIZATOR PORZĄDKU LIBERALNO-KONSTYTUCYJNEGO?
-
Nowoczesna administracja – podłoże historyczne .......... 170
-
Związki między polityką a administracją – zagrożenia funkcji nadzoru .......... 175
-
Przesłanki pojawienia się „państwa administracyjnego” – implikacje dla porządku instytucjonalnego .......... 182
-
Administracja państwowa a społeczeństwo obywatelskie .......... 185
-
Obserwacja podsumowująca .......... 186
-
ROZDZIAŁ 7. OLIGARCHIZACJA RZĄDÓW – KLASA RZĄDZĄCA GAETANO MOSKI A „SPIŻOWE PRAWO OLIGARCHII” ROBERTA MICHELSA
-
Gaetano Mosca – teoria klasy rządzącej .......... 191
-
Roberta Michelsa „spiżowe prawo oligarchii” .......... 200
-
Międzynarodowy Związek Drukarzy (itu) – dlaczego „spiżowe prawo” nie zadziałało? .......... 201
-
Teoria Gaetano Moski a badania nad itu .......... 206
-
Uwaga podsumowująca .......... 207
-
ROZDZIAŁ 8. PORZĄDEK LIBERALNO-KONSTYTUCYJNY, OLIGARCHIZACJA A ROZWÓJ GOSPODARCZY – REFLEKSJE NA TLE TEORII ACEMOĞLU I ROBINSONA
-
Państwo a gospodarka – cechy instytucjonalne warunkujące klęskę lub sukces .......... 210
-
Determinanty ewolucji instytucjonalnej .......... 216
-
Wielowymiarowość związków polityka–gospodarka .......... 219
-
Punkty zwrotne – adaptacja instytucjonalna .......... 227
-
Klasa rządząca, oligarchia, włączanie i wyłączanie instytucjonalne .......... 230
-
ROZDZIAŁ 9. ZARYS EWOLUCJI PORZĄDKU LIBERALNO-KONSTYTUCYJNEGO – OD REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ DO DIGITALNO-INTERNETOWEJ
-
Punkty zwrotne ewolucji porządku liberalno-konstytucyjnego .......... 238
-
Wyłanianie się podstaw nowoczesności (1777–1914) .......... 241
-
Etatyzacja i akceleracja zmian w społeczeństwie i gospodarce. 1918–1991 .......... 253
-
Obserwacja podsumowująca .......... 281
-
ROZDZIAŁ 10. REWOLUCJA CYFROWO-INTERNETOWA – WYZWANIE DLA EWOLUCJI PORZĄDKU LIBERALNO-KONSTYTUCYJNEGO
-
„Podbrzusze” – infrastruktura cyfrowo-internetowa .......... 288
-
Gospodarka rewolucji cyfrowo-internetowej .......... 295
-
Społeczeństwo – nowe możliwości, ale i zagrożenia dla swobód obywatelskich .......... 312
-
Niebezpieczne związki – Big Tech i „Big Państwo”? .......... 316
-
Żółte światło – pandemia i dyktatorskie impulsy .......... 331
-
ROZDZIAŁ 10. REWOLUCJA CYFROWO-INTERNETOWA – WYZWANIE DLA EWOLUCJI PORZĄDKU LIBERALNO-KONSTYTUCYJNEGO
-
Pojawienia się i rozpad drugiego bieguna świata .......... 343
-
Wzrost gospodarczy – korzystanie z globalizacji pod dyktando Chin .......... 354
-
Rola USA w awansie Chin do pozycji pretendenta pozycji hegemona .......... 369
-
Chiny jako mocarstwo – implikacje dla porządku światowego .......... 374
-
Zamiast konkluzji .......... 382
