Od emancypacji do autoemancypacji Żydów. Zarys historyczno-kulturowy .......... 457

Artykuł ukazuje przebieg procesu emancypacji wśród Żydów od końca XVIII do początku XX wieku (1919). Był on w dużej mierze stymulowany przez władze państwowe, które chciały zmiany ich statusu prawnego w celu zintegrowania z resztą społeczeństwa, poprawy jakości życia oraz – zgodnie z ideami oświeceniowymi – sekularyzacji bądź w niektórych przypadkach konwersji na chrześcijaństwo. Powodzenie procesu emancypacji Żydów zależało od trzech czynników: uznania przez większość społeczną równości mniejszości, poddania się samych Żydów procesom asymilacji i akulturacji, co było miernikiem skuteczności wprowadzanych reform społeczno-politycznych, oraz ukształtowania filozoficznej myśli żydowskiej, która stymulowała głębię przemian i ich przebieg. Ten ostatni czynnik prowadził do osiągnięcia przez Żydów nowej świadomości. Równouprawnienie sprawiało, że „będąc obywatelami państwa i zarazem Żydami, za najgłębszą obowiązującą ich samych kategorię moralną uważali swój status osoby obdarzonej prawami”. Przyznanie im praw obywatelskich dawało możliwość zrobienia z nich użytku zarówno przeciwko władzom, jak i autorytetowi prawa żydowskiego, zwłaszcza po odebraniu mu pod wpływem haskali autorytetu boskiego i zredukowaniu go do ludzkiego wymiaru uwarunkowanego historycznie. Proces emancypacji Żydów okazał się w dużej mierze fiaskiem. Większość społeczeństwa nie chciała wspierać ich integracji, co prowadziło do narastania antysemityzmu. Poza tym duża część Żydów nie akceptowała reformy judaizmu, opowiadając się za jego tradycyjną formą (ortodoksja i neoortodoksja). Nie spełniły się także oczekiwania Żydów reformowanych, ponieważ asymilacja i akulturacja nie prowadziły do faktycznego ich równouprawnienia. Wydarzenia i procesy historyczne zachodzące w Europie wpłynęły na transformację coraz większej liczby Żydów europejskich. Przebiegała ona od emancypacji (i tradycji) do autoemancypacji. Ponieważ haskala i emancypacja nie zdołały przezwyciężyć albo zmniejszyć antysemityzmu, przed żydostwem europejskim wyłoniły się trzy zasadnicze opcje: emigracja z Europy, przyłączenie do ogólnych ruchów rewolucyjnych lub pójście drogą syjonizmu, co stało się dla nich w XX wieku głównych wyjściem.