Mosty zamiast barier: Literaturoznawstwo a psychologia – o relacjach i współzależnościach
Keywords:
literary studies, psychology, humanities, interdisciplinaritySynopsis
BRIDGES INSTEAD OF BARRIERS: LITERARY STUDIES AND PSYCHOLOGY – ABOUT REATIONS AND INTERDEPENDENCIES
The relationship between psychology and the study of literature seems paradoxical. On the one hand, these fields do not have much in common, neither in terms of the subject of research, nor in terms of methodological or theoretical aspects. They have separate discourses, deeply rooted in the traditions of their own disciplines and obtaining their scientific validation there. On the other hand, it is difficult not to notice common research interests, especially in the field of creativity, biographical research or literary texts themselves, which are taken up by both literary scholars and psychologists, although they do it less often.
The search for a universal language of the humanities in the 20th century ended in failure and the final separation of sciences, and then – further specialisation, which today makes communication and cooperation between disciplines difficult. At the core of this monograph is the idea to build bridges to facilitate understanding and implementation of specific research projects. Therefore, it is not about understanding in general, but about seeking cooperation and coexistence around specific problems that are worth analysing together, and not separately. This is the basic message of the book: bridges are better than barriers because they allow us to jump over the walls that separate particular fields from each other and look for understanding, the foundations of which are relationships based on mutual respect, empathy and partnership cooperation.
The whole book consists of sixteen chapters, quite diverse, although connected by common threads, gathered around four overarching ideas, important in terms of interdisciplinarity, which are: relationships, biography, creator and literature. In these areas, it was possible to build a space for coexistence and cooperation between literary studies and psychology in theory and in the process of interpretation (the fourth chapter of each part is devoted to practical testing of the possibilities of such cooperation in relation to a specific research challenge).
Chapters
-
TABLE OF CONTENTS
-
I. RERLACJE
-
ROZDZIAŁ 1. TRUDNE ZWIĄZKI PSYCHOLOGII Z LITERATUROZNAWSTWEM .......... 15
-
1.1. Punkt wyjścia: krótka historia owocnej współpracy .......... 17
-
1.2. Punkt dojścia: obecne relacje literaturoznawstwa i psychologii .......... 30
-
1.3. Strategie współpracy między literaturoznawcami a psychologami .......... 39
-
1.4. Granice i mosty, czyli o różnicach i ich przekraczaniu .......... 43
-
ROZDZIAŁ 2. TEORETYCZNOLITERACKIE UWARUNKOWANIA INTERPRETACJI UTWORÓW LITERACKICH (DLA PSYCHOLOGÓW) .......... 47
-
2.1. Bezdroża „bezzałożeniowej” lektury tekstu .......... 48
-
2.2. Dlaczego warto, by psycholog interpretował literaturę? .......... 49
-
2.3. Tekst literacki a świat empiryczny .......... 51
-
2.4. Gatunkowość tekstu literackiego .......... 53
-
2.5. Zachowanie w badaniach literackiego charakteru tekstu .......... 54
-
ROZDZIAŁ 3. PSYCHOLOGIA W ANALIZIE I INTERPRETACJI (DLA LITERATUROZNAWCÓW) .......... 59
-
3.1. Model interakcyjny: tworzenie przestrzeni współzależności .......... 60
-
3.2. Wybór nurtu badawczego oraz teorii .......... 62
-
3.3. Etapy prac badawczych w modelu interdyscyplinarnym .......... 65
-
ROZDZIAŁ 4. DIALOGOWOŚĆ LISTU W ŚWIETLE LITERATUROZNAWSTWA I PSYCHOLOGII .......... 69
-
4.1. List jako dialog w myśli Stefanii Skwarczyńskiej .......... 72
-
4.2. Polifoniczność Ja a idee Michaiła Bachtina .......... 74
-
4.3. Ja dialogowe Hermansa i „wewnętrzni rozmówcy” Schulza von Thuna .......... 77
-
4.4. Epistolograficzne Ja dialogowe i Ja w dialogu .......... 83
-
II. BIOGRAFIA
-
ROZDZIAŁ 1. BIOGRAFIA JAKO REPREZENTACJA .......... 89
-
1.1. Biografia: reprezentacja „oddająca sprawiedliwość” przeszłości .......... 91
-
1.2. Kontekst ideologii reprezentacji .......... 96
-
1.3. Konstruowanie reprezentacji biegu życia .......... 100
-
1.4. Biografia jako symboliczna przestrzeń spotkania i uobecniania .......... 102
-
ROZDZIAŁ 2. PERSONALISTYCZNY MODEL BIOGRAFII
-
2.1. Biografia jako narracja, relacja i reprezentacja .......... 106
-
2.2. Antropologie redukcjonistyczne a personalizm w biografii .......... 109
-
2.3. Viktor E. Frankl i Dziesięć tez na temat osoby .......... 112
-
2.4. Personalistyczna koncepcja osoby jako antropologiczna podstawa biografii .......... 118
-
2.5. Biografia a norma personalistyczna .......... 120
-
2.6. Podmiotowy charakter wiedzy w biografii personalistycznej .......... 124
-
2.7. List jako szczególny wyraz podmiotowości w biografii .......... 127
-
ROZDZIAŁ 3. CZUŁY NARRATOR W BIOGRAFII: OD USTANAWIANIA SENSU DO BUDOWANIA RELACJI .......... 133
-
3.1. Biografia jako interpretowanie doświadczeń i wytwarzanie całości ..........136
-
3.2. Koncepcja „czwartoosobowego”, „czułego” narratora .......... 139
-
3.3. Narracja biograficzna jako proces odkrywania sensu życia .......... 143
-
3.4. Relacja biograficzna, czyli prawda spotkania .......... 145
-
ROZDZIAŁ 4. CZAS JAKO ELEMENT KONSTRUKCYJNY BIOGRAFII .......... 149
-
4.1. Czas w biegu życia twórcy a czas w biografii .......... 151
-
4.2. Sposoby kreowania relacji czasowych w tekście .......... 154
-
4.3. Czas w kontekście wielowymiarowości biografii .......... 157
-
4.4. Czas w biografii: model sieci interakcji .......... 160
-
III. TWÓRCA
-
ROZDZIAŁ 1. PRZEGLĄD BADAŃ NAD TWÓRCZOŚCIĄ WYBITNĄ Z PERSPEKTYWY INTERDYSCYPLINARNEJ
-
1.1. Twórczość: pojęcie wieloznaczne .......... 167
-
1.2. Rzut oka na rozwój badań w obszarze twórczości .......... 173
-
1.3. Twórczość bez wielkich twórców .......... 179
-
1.4. Krótka historia problemów z autorem i jego pozatekstową egzystencją .......... 182
-
1.5. Twórczość wybitna i jej złożoność – dylematy badawcze .......... 186
-
1.6. Twórca i tworzenie jako wspólna przestrzeń badań .......... 189
-
ROZDZIAŁ 2. PRZEŁOMY W ŻYCIU TWÓRCÓW – OD ARCHEOLOGII POJĘCIA DO PRAKTYKI BADAWCZEJ .......... 193
-
2.1. Jak „przełom” rozumie się współcześnie .......... 193
-
2.2. Archeologia pojęcia .......... 196
-
2.3. Wieloznaczność zjawiska nazywanego „przełomem” .......... 200
-
2.4. Przełomowość – poszerzanie perspektywy .......... 203
-
2.5. Przełomy w biografii .......... 205
-
ROZDZIAŁ 3. JAK NAPISAĆ ARCYDZIEŁO? PAN TADEUSZ W ŚWIETLE PSYCHOLOGII PROCESU TWÓRCZEGO .......... 207
-
3.1. Od ekspresji siebie do realizacji świata wartości .......... 208
-
3.2. Biograficzne uwarunkowania procesu twórczego .......... 210
-
3.3. Odmienność procesów twórczych: Pan Tadeusz a Dziady drezdeńskie .......... 212
-
3.4. Kiedy Mickiewicz zaczął pisać poemat? .......... 215
-
3.5. Pierwsza faza powstawania poematu: Paryż .......... 222
-
3.6. Druga faza powstawania poematu: tworzenie bez pisania .......... 227
-
3.7. Trzecia faza powstawania poematu: „żyliśmy jak przemienieni” .......... 232
-
ROZDZIAŁ 4. MODLITWA CYPRIANA NORWIDA W KONTEKŚCIE PSYCHOLOGII TWÓRCZOŚCI I DOŚWIADCZENIA RELIGIJNEGO .......... 239
-
4.1. Modlitwa jako medytacja Boga i świata .......... 242
-
4.2. Modlitwa w świetle psychologii doświadczenia religijnego .......... 260
-
4.3. Między mową a milczeniem – kontekst psychologii twórczości .......... 270
-
IV. LITERATURA
-
ROZDZIAŁ 1. TOPOGRAFICZNE I EGZYSTENCJALNE METAFORY BIEGU ŻYCIA .......... 281
-
1.1. Topograficzna metafora życia – widnokręgu .......... 283
-
1.2. Metafora życia jako nieustannej korekty .......... 287
-
1.3. Wyspa jako metaforyczny obraz życia .......... 291
-
1.4. Mojry jako figury narracji .......... 292
-
ROZDZIAŁ 2. WŁADZA PAMIĘCI W OSTATNIM ROZDANIU WIESŁAWA MYŚLIWSKIEGO I W PODRÓŻACH PO SKRYPTORIUM PAULA AUSTERA .......... 299
-
2.1. Problematyka pamięci w dorobku Myśliwskiego i Austera .......... 301
-
2.2. Jedna czy dwie różne wizje pamięci? .......... 302
-
2.3. Powieściowe „pałace pamięci” .......... 304
-
2.4. Władza pamięci – władza nad pamięcią .......... 311
-
ROZDZIAŁ 3. DON KICHOT I NIEWSPÓŁMIERNOŚĆ: O AUTYZMIE, SZALEŃSTWIE ORAZ OBCOŚCI .......... 317
-
3.1. Pytania o obłęd Don Kichota .......... 318
-
3.2. „Rozumne szaleństwo”? .......... 321
-
3.3. Niewspółmierność .......... 324
-
3.4. Autyzm .......... 327
-
3.5. Obcość .......... 329
-
ROZDZIAŁ 4. BIOGRAFIA W PRZESTRZENI FIKCJI: O RÓŻNORAKICH RELACJACH LITERATURY Z EGZYSTENCJĄ .......... 331
-
4.1. Biografie fikcyjne a fikcje biograficzne .......... 334
-
4.2. Spektrum biografii fikcyjnych, czyli o różnorodności .......... 338
-
4.3. Na skrzyżowaniu fikcji i faktów: faction .......... 345