Graduał wawelski (Kraków, AiBKKK, Ms 45): Studium przypadku

Authors

Susi Ferfoglia (ed)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
https://orcid.org/0000-0001-7230-6648
Wojciech Baran (ed)
Uniwersytet Papieski Jana Pawla II w Krakowie
https://orcid.org/0000-0002-3049-0050

Synopsis

Niniejsza monografia jest poświęcona najstarszemu zachowanemu graduałowi z Archiwum Kapitulnego na Wawelu, oznaczonemu jako Ms 45, powstałemu w latach 1411-1420. Ta księga liturgiczna jest kluczowa dla zrozumienia przedtrydenckiej liturgii sprawowanej w katedrze wawelskiej za czasów króla Władysława Jagiełły i biskupa krakowskiego Wojciecha Jastrzębca. Wawelskiemu manuskryptowi szczegółowo przyjrzeli się badacze z kilku polskich ośrodków akademickich i jednego zagranicznego, specjaliści z wielu dziedzin: historii, historii liturgii, historii sztuki, kodykologii, paleografii i chorału gregoriańskiego. Dzięki temu Czytelnik otrzymuje do swoich rąk wyczerpujące interdyscyplinarne studium XV-wiecznego kodeksu liturgiczno-muzycznego, które w pogłębiony sposób ujawnia tajemnice średniowiecznego manuskryptu.

Author Biographies

Susi Ferfoglia, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

Dr hab., prof. UPJPII w Krakowie – nauczyciel akademicki (prowadzi zajęcia z teorii i praktyki śpiewu gregoriańskiego), organistka, gregorianistka, kierownik artystyczny żeńskiego zespołu wokalnego Flores Rosarum. W swojej pracy zajmuje się śpiewem gregoriańskim, łącząc pracę badawczą z wykonawstwem w optyce semiologicznej. Szczególne miejsce w jej poszukiwaniach artystyczno-badawczych zajmuje muzyka św. Hildegardy z Bingen oraz śpiewy zawarte w polskich średniowiecznych rękopisach liturgiczno-muzycznych. Od roku akademickiego 2016/2017 jest kierownikiem studiów podyplomowych z monodii liturgicznej, a od roku 2020 – kierownikiem kierunku muzyka kościelna na UPJPII. W latach 2017-2019 uczęszczała na studia z paleografii i semiologii gregoriańskiej w Conservatorio della Svizzera italiana w Lugano w Szwajcarii, które ukończyła z wyróżnieniem. Przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudę została odznaczona w roku 2018 Złotym Krzyżem Zasługi za krzewienie kultury polskiej.

Wojciech Baran, Uniwersytet Papieski Jana Pawla II w Krakowie

Kapłan archidiecezji krakowskiej. Uzyskał doktorat z teologii w 2019 r. na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie, a w latach 2020-2023 studiował w École Pratique des Hautes Études w Paryżu w ramach studiów postdoktoranckich z religioznawstwa. Od 2023 r. jest dyrektorem Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej, od 2024 r. – wykładowcą na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie. Autor publikacji poświęconych średniowiecznej teologii i zasobowi archiwum kapitulnego na Wawelu.

Ewelina Zych, Archiwum i Biblioteka Krakowskiej Kapituły Katedralnej

Dr nauk humanistycznych, historyk, archiwista. Absolwentka Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie (doktorat obroniła w 2019 r.). Od 2014 r. pracownik Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej. Do jej zainteresowań badawczych należą dzieje katedry na Wawelu, Krakowskiej Kapituły Katedralnej i archiwów kościelnych. Autorka monografii archiwum kapitulnego na Wawelu (2020), artykułów naukowych oraz edycji źródłowej, redaktorka kilku tomów serii Biblioteka Kapitulna na Wawelu.

Waldemar Jan Pałęcki, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Prof. dr hab., prezbiter Zgromadzenia Misjonarzy Świętej Rodziny, historyk liturgii; jego obszary badawcze to liturgia w Polsce od średniowiecza do Soboru Watykańskiego II, zwłaszcza we wspólnotach zakonnych, a zainteresowania to chorał gregoriański, muzyka organowa z różnych epok i gra na organach. Najważniejsze ostatnie publikacje autora to: Rok liturgiczny Paschą Chrystusa. Misterium roku liturgicznego według Odo Casela OSB (1886-1948) (2006); Służba Boża kamedułów polskich. Tradycje życia pustelniczego w świetle potrydenckiej liturgii rzymskiej (1605-1963) (2012); Pytanie o liturgię. Misterium liturgii w życiu Kościoła (2015); Benedictiones reservatae et propriae w potrydenckich rytuałach na ziemiach polskich (1631-1963) (2021); Chrystus w liturgicznym „tu i teraz”. Misterium roku liturgicznego (2024). Opublikował liczne artykuły naukowe w czasopismach i rozdziały w dziełach zbiorowych.

Wojciech Świeboda, Uniwersytet Jagielloński – Biblioteka Jagiellońska

Dr hab., historyk mediewista, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, adiunkt w Sekcji Rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie. Prowadzi prace badawcze z zakresu kodykologii i dyplomatyki. Interesuje się relacjami między chrześcijanami a przedstawicielami innych religii i wyznań w średniowieczu, historią inkwizycji i działalnością intelektualną profesorów Uniwersytetu Krakowskiego. Jest autorem monografii Innowiercy w opiniach prawnych uczonych polskich w XV wieku. Poganie, żydzi, muzułmanie (2013), Universitas contra haeresim. Działalność antyheretycka Stanisława ze Skarbimierza jako przedstawiciela Uniwersytetu Krakowskiego (2021) oraz współautorem publikacji Katalog zbioru dokumentów pergaminowych Biblioteki Jagiellońskiej, t. 1-2 (2014) i Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi Latinorum qui in Bibliotheca Jagellonica Cracoviae asservantur, t. 11 (2016).

Monika Jakubek-Raczkowska, Wydział Sztuk Pięknych UMK w Toruniu

Dr hab., prof. UMK. Historyk sztuki, od wielu lat związana z Wydziałem Sztuk Pięknych UMK w Toruniu. Prowadzi badania nad sztuką dawnego państwa zakonnego w Prusach w kontekście jej europejskich powiązań oraz nad funkcją dzieł sztuki w liturgii, kulcie i pobożności; współpracuje z instytucjami muzealnymi. Jest autorką lub współautorką sześciu monografii i redaktorem naukowym kilkunastu tomów wieloautorskich, w tym tomu projektowego Rzeźba kamienna czeskiego stylu pięknego z lat 1380-1400 na terenie państwa zakonu krzyżackiego w Prusach… (2022). Zajmuje się także książką średniowieczną w ujęciu interdyscyplinarnym: jest m.in. współautorką katalogu kodeksów średniowiecznych Biblioteki UMK w Toruniu (2016), a także inicjatorką cyklu konferencyjnego Textus et pictura. Studia nas Skryptorium i Spuścizną Rękopiśmienną Średniowiecza.

Juliusz Raczkowski, Wydział Sztuk Pięknych UMK w Toruniu

Dr hab., prof. UMK. Historyk sztuki, zabytkoznawca. Zainteresowanie badawcze koncentruje na sztuce państwa zakonnego w Prusach, ze szczególnym uwzględnieniem średniowiecznej architektury i jej wystroju oraz rzeźby snycerskiej i malarstwa tablicowego, przede wszystkim w kontekście problemów zabytkoznawczych i konserwatorskich. W obszarze jego zainteresowań pozostają także kodeksy rękopiśmienne w aspekcie badań interdyscyplinarnych. Ważne miejsce w prowadzonych przez niego pracach badawczych (zwłaszcza z wykorzystaniem tzw. badań nieinwazyjnych – NIR, UV, XRF) zajmuje problematyka zabytkoznawcza sztuki średniowiecznej, z naciskiem na technikę wykonania, materiałoznawstwo, autentyczność i integralność zabytków. Jest autorem lub współautorem kilku monografii (w tym studium o Poliptyku Toruńskim), redaktorem tomów zbiorowych (w tym serii Studia i Materiały z Dziedzictwa Kulturowego Torunia i Regionu) oraz licznych studiów poświęconych zabytkom państwa zakonnego w Prusach, a także koordynatorem projektów badawczo-konserwatorskich poświęconych peplińskiemu Graduałowi L13 oraz peplińskiej Biblii Gutenberga.

Mariusz Białkowski, Akademia Muzyczna im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu

Dr hab., semiolog, gregorianista, kapłan archidiecezji poznańskiej. W latach 2001-2005 studiował śpiew gregoriański w Papieskim Instytucie Muzyki Sakralnej w Rzymie pod kierownictwem Alberta Turca oraz Nina Albarosy i uzyskał tytuł magistra śpiewu gregoriańskiego. Doktoryzował się w 2008 r., z kolei w 2018 r. uzyskał stopień doktora habilitowanego. Od 2022 r. zatrudniony na stanowisku profesora Akademii Muzycznej w Poznaniu jako wykładowca śpiewu gregoriańskiego i kierownik Katedry Muzyki Kościelnej. Prowadzi wykłady i ćwiczenia z modalności gregoriańskiej na studiach podyplomowych z monodii liturgicznej przy Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie oraz z muzyki kościelnej na Wydziale Teologicznym UAM w Poznaniu. Jest redaktorem naukowym rocznika naukowego „Studia Gregoriańskie” oraz założycielem, dyrektorem artystycznym i dyrygentem scholi gregoriańskiej Canticum Cordium, a także twórcą i prezesem Międzynarodowego Stowarzyszenia Studiów Śpiewu Gregoriańskiego – sekcji polskiej. Zasiada w zarządzie głównym Associazione Internazionale Studi di Canto Gregoriano (AISCGre) oraz jest członkiem – a od 2017 r. wiceprezesem – Stowarzyszenia Polskich Muzyków Kościelnych.

Hana Vlhová-Wörner, Masaryk Institute and Archives, Czech Academy of Sciences

Studiowała muzykologię w Pradze i Bazylei (doktorat 1990, doktorat 2000, habilitacja 2009). Od 1993 r. wykładała i prowadziła badania w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Karola w Pradze, Duke University, Uniwersytecie Karoliny Północnej w Chapel Hill, Instytucie Muzyki Sakralnej Uniwersytetu Yale, Uniwersytecie Bangor w Walii oraz na Uniwersytecie w Bazylei. Jej badania koncentrują się na późnośredniowiecznym śpiewie, tropach, sekwencjach i śpiewie wernakularnym. Obecnie jest kierownikiem międzynarodowego projektu badawczego „Recepcja francuskiej muzyki liturgicznej w Europie Środkowej we wczesnym średniowieczu”, wspólnego projektu Czeskiej Akademii Nauk i Uniwersytetu w Würzburgu (Niemcy) w latach 2024-2027.

Ferfoglia-Baran-Gradual-wawelski

Published

15 July 2025

Details about the available publication format: PDF (Open Access)

PDF (Open Access)

ISBN-13 (15)

978-83-8368-274-7

Details about the available publication format: Hardback

Hardback

ISBN-13 (15)

978-83-8368-273-0

How to Cite

Świeboda, W. and Vlhová-Wörner, H. (2025) Graduał wawelski (Kraków, AiBKKK, Ms 45): Studium przypadku. Edited byS. Ferfoglia and W. Baran. Poland: Księgarnia Akademicka Publishing (Biblioteka Kapitulna na Wawelu). doi:10.12797/9788383682747.