Graduał wawelski (Kraków, AiBKKK, Ms 45): Studium przypadku

Autorzy

Susi Ferfoglia (ed)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
https://orcid.org/0000-0001-7230-6648
Wojciech Baran (ed)
Uniwersytet Papieski Jana Pawla II w Krakowie
https://orcid.org/0000-0002-3049-0050

Streszczenie

Niniejsza monografia jest poświęcona najstarszemu zachowanemu graduałowi z Archiwum Kapitulnego na Wawelu, oznaczonemu jako Ms 45, powstałemu w latach 1411-1420. Ta księga liturgiczna jest kluczowa dla zrozumienia przedtrydenckiej liturgii sprawowanej w katedrze wawelskiej za czasów króla Władysława Jagiełły i biskupa krakowskiego Wojciecha Jastrzębca. Wawelskiemu manuskryptowi szczegółowo przyjrzeli się badacze z kilku polskich ośrodków akademickich i jednego zagranicznego, specjaliści z wielu dziedzin: historii, historii liturgii, historii sztuki, kodykologii, paleografii i chorału gregoriańskiego. Dzięki temu Czytelnik otrzymuje do swoich rąk wyczerpujące interdyscyplinarne studium XV-wiecznego kodeksu liturgiczno-muzycznego, które w pogłębiony sposób ujawnia tajemnice średniowiecznego manuskryptu.

Biogramy autorów

Susi Ferfoglia - Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

Dr hab., prof. UPJPII w Krakowie – nauczyciel akademicki (prowadzi zajęcia z teorii i praktyki śpiewu gregoriańskiego), organistka, gregorianistka, kierownik artystyczny żeńskiego zespołu wokalnego Flores Rosarum. W swojej pracy zajmuje się śpiewem gregoriańskim, łącząc pracę badawczą z wykonawstwem w optyce semiologicznej. Szczególne miejsce w jej poszukiwaniach artystyczno-badawczych zajmuje muzyka św. Hildegardy z Bingen oraz śpiewy zawarte w polskich średniowiecznych rękopisach liturgiczno-muzycznych. Od roku akademickiego 2016/2017 jest kierownikiem studiów podyplomowych z monodii liturgicznej, a od roku 2020 – kierownikiem kierunku muzyka kościelna na UPJPII. W latach 2017-2019 uczęszczała na studia z paleografii i semiologii gregoriańskiej w Conservatorio della Svizzera italiana w Lugano w Szwajcarii, które ukończyła z wyróżnieniem. Przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudę została odznaczona w roku 2018 Złotym Krzyżem Zasługi za krzewienie kultury polskiej.

Wojciech Baran - Uniwersytet Papieski Jana Pawla II w Krakowie

Kapłan archidiecezji krakowskiej. Uzyskał doktorat z teologii w 2019 r. na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie, a w latach 2020-2023 studiował w École Pratique des Hautes Études w Paryżu w ramach studiów postdoktoranckich z religioznawstwa. Od 2023 r. jest dyrektorem Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej, od 2024 r. – wykładowcą na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie. Autor publikacji poświęconych średniowiecznej teologii i zasobowi archiwum kapitulnego na Wawelu.

Ewelina Zych - Archiwum i Biblioteka Krakowskiej Kapituły Katedralnej

Dr nauk humanistycznych, historyk, archiwista. Absolwentka Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie (doktorat obroniła w 2019 r.). Od 2014 r. pracownik Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej. Do jej zainteresowań badawczych należą dzieje katedry na Wawelu, Krakowskiej Kapituły Katedralnej i archiwów kościelnych. Autorka monografii archiwum kapitulnego na Wawelu (2020), artykułów naukowych oraz edycji źródłowej, redaktorka kilku tomów serii Biblioteka Kapitulna na Wawelu.

Waldemar Jan Pałęcki - Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Prof. dr hab., prezbiter Zgromadzenia Misjonarzy Świętej Rodziny, historyk liturgii; jego obszary badawcze to liturgia w Polsce od średniowiecza do Soboru Watykańskiego II, zwłaszcza we wspólnotach zakonnych, a zainteresowania to chorał gregoriański, muzyka organowa z różnych epok i gra na organach. Najważniejsze ostatnie publikacje autora to: Rok liturgiczny Paschą Chrystusa. Misterium roku liturgicznego według Odo Casela OSB (1886-1948) (2006); Służba Boża kamedułów polskich. Tradycje życia pustelniczego w świetle potrydenckiej liturgii rzymskiej (1605-1963) (2012); Pytanie o liturgię. Misterium liturgii w życiu Kościoła (2015); Benedictiones reservatae et propriae w potrydenckich rytuałach na ziemiach polskich (1631-1963) (2021); Chrystus w liturgicznym „tu i teraz”. Misterium roku liturgicznego (2024). Opublikował liczne artykuły naukowe w czasopismach i rozdziały w dziełach zbiorowych.

Wojciech Świeboda - Uniwersytet Jagielloński – Biblioteka Jagiellońska

Dr hab., historyk mediewista, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, adiunkt w Sekcji Rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie. Prowadzi prace badawcze z zakresu kodykologii i dyplomatyki. Interesuje się relacjami między chrześcijanami a przedstawicielami innych religii i wyznań w średniowieczu, historią inkwizycji i działalnością intelektualną profesorów Uniwersytetu Krakowskiego. Jest autorem monografii Innowiercy w opiniach prawnych uczonych polskich w XV wieku. Poganie, żydzi, muzułmanie (2013), Universitas contra haeresim. Działalność antyheretycka Stanisława ze Skarbimierza jako przedstawiciela Uniwersytetu Krakowskiego (2021) oraz współautorem publikacji Katalog zbioru dokumentów pergaminowych Biblioteki Jagiellońskiej, t. 1-2 (2014) i Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi Latinorum qui in Bibliotheca Jagellonica Cracoviae asservantur, t. 11 (2016).

Monika Jakubek-Raczkowska - Wydział Sztuk Pięknych UMK w Toruniu

Dr hab., prof. UMK. Historyk sztuki, od wielu lat związana z Wydziałem Sztuk Pięknych UMK w Toruniu. Prowadzi badania nad sztuką dawnego państwa zakonnego w Prusach w kontekście jej europejskich powiązań oraz nad funkcją dzieł sztuki w liturgii, kulcie i pobożności; współpracuje z instytucjami muzealnymi. Jest autorką lub współautorką sześciu monografii i redaktorem naukowym kilkunastu tomów wieloautorskich, w tym tomu projektowego Rzeźba kamienna czeskiego stylu pięknego z lat 1380-1400 na terenie państwa zakonu krzyżackiego w Prusach… (2022). Zajmuje się także książką średniowieczną w ujęciu interdyscyplinarnym: jest m.in. współautorką katalogu kodeksów średniowiecznych Biblioteki UMK w Toruniu (2016), a także inicjatorką cyklu konferencyjnego Textus et pictura. Studia nas Skryptorium i Spuścizną Rękopiśmienną Średniowiecza.

Juliusz Raczkowski - Wydział Sztuk Pięknych UMK w Toruniu

Dr hab., prof. UMK. Historyk sztuki, zabytkoznawca. Zainteresowanie badawcze koncentruje na sztuce państwa zakonnego w Prusach, ze szczególnym uwzględnieniem średniowiecznej architektury i jej wystroju oraz rzeźby snycerskiej i malarstwa tablicowego, przede wszystkim w kontekście problemów zabytkoznawczych i konserwatorskich. W obszarze jego zainteresowań pozostają także kodeksy rękopiśmienne w aspekcie badań interdyscyplinarnych. Ważne miejsce w prowadzonych przez niego pracach badawczych (zwłaszcza z wykorzystaniem tzw. badań nieinwazyjnych – NIR, UV, XRF) zajmuje problematyka zabytkoznawcza sztuki średniowiecznej, z naciskiem na technikę wykonania, materiałoznawstwo, autentyczność i integralność zabytków. Jest autorem lub współautorem kilku monografii (w tym studium o Poliptyku Toruńskim), redaktorem tomów zbiorowych (w tym serii Studia i Materiały z Dziedzictwa Kulturowego Torunia i Regionu) oraz licznych studiów poświęconych zabytkom państwa zakonnego w Prusach, a także koordynatorem projektów badawczo-konserwatorskich poświęconych peplińskiemu Graduałowi L13 oraz peplińskiej Biblii Gutenberga.

Mariusz Białkowski - Akademia Muzyczna im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu

Dr hab., semiolog, gregorianista, kapłan archidiecezji poznańskiej. W latach 2001-2005 studiował śpiew gregoriański w Papieskim Instytucie Muzyki Sakralnej w Rzymie pod kierownictwem Alberta Turca oraz Nina Albarosy i uzyskał tytuł magistra śpiewu gregoriańskiego. Doktoryzował się w 2008 r., z kolei w 2018 r. uzyskał stopień doktora habilitowanego. Od 2022 r. zatrudniony na stanowisku profesora Akademii Muzycznej w Poznaniu jako wykładowca śpiewu gregoriańskiego i kierownik Katedry Muzyki Kościelnej. Prowadzi wykłady i ćwiczenia z modalności gregoriańskiej na studiach podyplomowych z monodii liturgicznej przy Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie oraz z muzyki kościelnej na Wydziale Teologicznym UAM w Poznaniu. Jest redaktorem naukowym rocznika naukowego „Studia Gregoriańskie” oraz założycielem, dyrektorem artystycznym i dyrygentem scholi gregoriańskiej Canticum Cordium, a także twórcą i prezesem Międzynarodowego Stowarzyszenia Studiów Śpiewu Gregoriańskiego – sekcji polskiej. Zasiada w zarządzie głównym Associazione Internazionale Studi di Canto Gregoriano (AISCGre) oraz jest członkiem – a od 2017 r. wiceprezesem – Stowarzyszenia Polskich Muzyków Kościelnych.

Hana Vlhová-Wörner - Masaryk Institute and Archives, Czech Academy of Sciences

Studiowała muzykologię w Pradze i Bazylei (doktorat 1990, doktorat 2000, habilitacja 2009). Od 1993 r. wykładała i prowadziła badania w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Karola w Pradze, Duke University, Uniwersytecie Karoliny Północnej w Chapel Hill, Instytucie Muzyki Sakralnej Uniwersytetu Yale, Uniwersytecie Bangor w Walii oraz na Uniwersytecie w Bazylei. Jej badania koncentrują się na późnośredniowiecznym śpiewie, tropach, sekwencjach i śpiewie wernakularnym. Obecnie jest kierownikiem międzynarodowego projektu badawczego „Recepcja francuskiej muzyki liturgicznej w Europie Środkowej we wczesnym średniowieczu”, wspólnego projektu Czeskiej Akademii Nauk i Uniwersytetu w Würzburgu (Niemcy) w latach 2024-2027.

Ferfoglia-Baran-Gradual-wawelski

Opublikowane

15 lipca 2025

Szczegóły dotyczące dostępnego formatu publikacji: PDF (Open Access)

PDF (Open Access)

ISBN-13 (15)

978-83-8368-274-7

Szczegóły dotyczące dostępnego formatu publikacji: Hardback

Hardback

ISBN-13 (15)

978-83-8368-273-0

Jak cytować

Świeboda, W. and Vlhová-Wörner, H. (2025) Graduał wawelski (Kraków, AiBKKK, Ms 45): Studium przypadku. Edited byS. Ferfoglia and W. Baran. Poland: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka (Biblioteka Kapitulna na Wawelu). doi:10.12797/9788383682747.