Subsydiarność, paternalizm, edukacja .......... 73

W artykule przedstawia się węższe i szersze rozumienie zasady subsydiarności. W węższym sensie zasada ta byłaby pewną wersją zasady efektywności odnoszącą się do funkcjonowania struktur hierarchicznych różnego rodzaju. Sens szerszy odwołuje się do personalistycznych źródeł filozofii człowieka i filozofii społecznej: umieszcza więc tę zasadę w znacznie rozleglejszej perspektywie. Szerzej rozumianej zasadzie subsydiarności przeciwstawia się postawa, którą Kant nazwał paternalizmem. Gdy paternalizm staje się postawą rządzących, przeradza się, jak mówi Kant, w „największy dający się pomyśleć despotyzm”. Współczesnym przykładom tendencji „paternalistycznych” i „despotycznych” w życiu politycznym, kulturze masowej i w edukacji poświecona jest końcowa partia artykułu.