Przeklęte stulecie - cudowne stulecie: O kompensacyjnych aspektach dziewiętnastowiecznej literatury polskiej
Słowa kluczowe:
dziewiętnastowieczne zniewolenie Polski, traumy narodowe, kompensacja literacka, genologiczne rozprzężenie, aksjologiczny pułap sublimacjiStreszczenie
Od Zygmunta Krasińskiego, który pierwszy dostrzegł w twórczości rówieśnych sobie poetów tak pojętą kompensację dziejowej katastrofy narodowej, poprzez pozostałych romantyków, dających temu odczuciu wyraz literacki w węższych zakresach rozmaicie rozumianego mesjanizmu, poprzez – dalej – kompensacyjną pracę u podstaw pozytywistów, po młodopolskie wywoływanie czynu przełamującego niemoc duchową – prowadzi autor wywód, obficie ilustrując go przykładami konkretnych utworów literackich. Właśnie „ilustruje” tezę tytułową, nie wyczerpuje bowiem bynajmniej jej dowodzenia. Niemniej prezentowany materiał wydaje się być wystarczający, aby dać impuls merytorycznej krytyce, tyleż literaturoznawczej, co socjologicznoliterackiej – w duchu współczesnej kulturowej historii literatury, owego zjawiska uwikłania w konteksty pozaliterackie utworów, dzieł sztuki słowa. Krytyka taka również ma protoplastę dziewiętnastowiecznego – Stanisława Brzozowskiego, którego myśli domykają przedmiotowe wywody.
Praca jest zatem z gruntu historycznoliteracka, jednakże jej teza główna ma charakter psychoanalityczny. Pod tym kątem, po naświetleniu pojęcia kompensacji, która w literaturze przybiera postać sublimacji, autor prowadzi dziewiętnastowieczną drogą od pasywnej reakcji twórców na upokorzenia, jakie niosła niewola, do aktywnego „dążenia do mocy”, gdy zbliżał się jej kres. Tak mitologizowana rzeczywistość znajdywała – paradoksalnie – oparcie w przezwyciężonym wiek wcześnie sarmatyzmie, urastającym do pozytywnej tradycji duchowej.
Rozdziały
-
SPIS TREŚCI
-
Metatekstowe założenie badawcze .......... 9
-
ROZDZIAŁ I. Psychoanalityczne diagnozowanie klęski rozbiorów .......... 13
-
„Obrona praw swoich, dobywanie z grobu ojczyzny” .......... 16
-
Od pasywnej reakcji na upokorzenia do aktywnego „dążenia do mocy” .......... 28
-
Sarmatyzm wysublimowany w pozytywną tradycję duchową .......... 33
-
ROZDZIAŁ II. Kompensacja narodowych urazów spoiwem procesu historycznoliterackiego w polskim XIX wieku .......... 41
-
Spóźniona trauma potargowicka .......... 49
-
Pozytywistyczny przełom czy pozorne odstępstwo? .......... 62
-
„Spychane mumie są rozgoryczone” .......... 76
-
ROZDZIAŁ III. GENOLOGICZNA OBFITOŚĆ JAKO PRZEJAW ESTETYZOWANIA KOMPENSACYJNEGO .......... 89
-
„My lubim sielanki” .......... 92
-
Arcydramat w osieroconej rzeczywistości .......... 97
-
Premedialne rozprzężenie genologiczne .......... 103
-
„Z prozą aliansów nie chcę” .......... 106
-
Dialektyczne odchylenie romansowe .......... 114
-
Wypowiedzi aspirujące do literackości .......... 120
-
Rozdział IV. Typy kompensacji literackiej w strukturze dzieła .......... 123
-
Zdania psychologiczne uprzywilejowane w kreowaniu pojęć typologicznych .......... 125
-
Kompensacje osobiste twórców .......... 127
-
Zmitologizowane źródło sarmackie .......... 130
-
Archetypy antycypujące kompozycję dzieła .......... 133
-
Schematyczne w swej typowości postacie .......... 137
-
Aksjologiczne brzemię idei – ostatnie piętro kompensacji .......... 140
-
Podsumowanie – dalsza perspektywa badawcza .......... 147
