Śmierć w starożytnym Egipcie oczami Greka – egipskie rytuały pogrzebowe w ujęciu Diodora Sycylijskiego w Bibliotheca historica .......... 25

Cywilizacja starożytnego Egiptu fascynowała ludzi od wieków, zadziwiając sztuką, architekturą, systemem wierzeń czy obyczajami. Zainteresowanie krajem faraonów przyciągało nad Nil rzesze osób – część z nich spisywała obserwacje czy zasłyszane opowieści na temat historii, zwyczajów i kultów egipskich. Jednym z takich podróżników (obok Herodota z Halikarnasu) był grecki historyk Diodor Sycylijski (I w. p.n.e.), który (podobnie jak ojciec historii) postanowił opisać Egipt w monumentalnym dziele Bibliotheca historica (gr. Βιβλιοθήκη ἱστορική, pol. „Biblioteka historyczna”). Diodor w I księdze Bibliotheca historica poświęconej Egiptowi, oprócz opisu m.in. przyrody, zwyczajów czy dziejów kraju faraonów, wiele miejsca poświęca wierzeniom egipskim, np. funkcjonowaniu świątyń, kapłanom czy kultom. Historyk szczególnie skupia się, obok zoolatrii, na rytuałach pogrzebowych oraz wierzeniach pozagrobowych. Celem artykułu jest analiza fragmentów I księgi Bibliotheca historica poświęconych egipskim rytuałom pogrzebowym. Pozwoli to na zbadanie zgodności informacji przekazywanych przez Diodora z rzeczywistymi obrzędami pogrzebowymi praktykowanymi w Egipcie. Umożliwi to także odtworzenie wiedzy autora oraz jego stosunku do Egipcjan, ich wierzeń i obyczajów. Diodor jest pod wielkim wrażeniem złożoności zwyczajów pogrzebowych oraz pieczołowitości Egipcjan w trakcie całego procesu pochówku zmarłych. Historyk wielokrotnie podkreśla oryginalność egipskich rytuałów, które według niego mogą zadziwić Greków i Rzymian. Sycylijczyk dość wiernie i szczegółowo, jak na obserwatora, przytacza przebieg rytuałów pogrzebowych – począwszy od żałoby (i towarzyszących jej praktyk, np. zakazu zabaw i spożywania wina, pokrywania głowy mułem itp.), przez mumifikację (z uwzględnieniem poszczególnych etapów, pracy balsamistów, a także używanych w trakcie tego procesu składników), aż po pogrzeb (np. rytualny osąd nad zmarłym). Oczywiście historyk nie ustrzegł się nieścisłości czy niedomówień (np. brak opisu części praktyk pogrzebowych). Należy jednak stwierdzić, że jego dzieło (które uzupełnia też niektóre informacje podane przez Herodota) stanowi cenne źródło dla badaczy egipskich zwyczajów pogrzebowych. Ponadto Diodor podjął się wyjaśnienia przyczyn troskliwego traktowania zwłok w starożytnym Egipcie. Według niego wynika to z cech charakteru Egipcjan, takich jak dobroć, szlachetność czy przywiązanie do rodziny i tradycji. Diodor nie dostrzega innych możliwych czynników, które miały decydujący wpływ na egipskie rytuały pogrzebowe i „troskę o zmarłych”, jak np. eschatologia egipska. Taka narracja jest jednym z elementów budowania pozytywnego wizerunku Egiptu oraz jego mieszkańców. Widoczna w Bibliotheca historica fascynacja krajem faraonów, m.in. we fragmentach poświęconych egipskim praktykom pogrzebowym, wpisuje się w szerszy nurt starożytnej egiptomanii. Można zatem stwierdzić, iż dzieło Sycylijczyka umożliwia zbadanie nie tylko egipskich zwyczajów i wierzeń, lecz także ich recepcji u antycznych Greków.